著者

宮岡 孝尚

出版者

日本中東学会

雑誌

日本中東学会年報 (ISSN:09137858)

巻号頁・発行日

no.13, pp.233-256, 1998-03-31

---

Bu konu ile ilgili olan arastirmalari dis politikanin karar verici unsurlarina gore, 'Sovyet Tehdidini Onemseyenler' ve 'Italyan Tehdidini Onemseyenler' olmak uzere ikiye ayrilabilir. Birincisi Batililar tarafindan desteklenip, Carlik Rusyasi ile Osmanlilar arasindaki tarihsel dusmanligin surdurulmesini vurgulamaktadir. Ayni zamanda bu tezi savunmalar arasinda Soguk Savasi doneminde ortaya cikan tarih dusunceleri abartip, Kurtulus Savasindaki Sovyetlerin yardimlari ile Turk-Sovyet dostlugun ilerledigini hafife almaktadir. Ikincisi ise, Turkiye Cumhuriyetinde yaygin olan ltalyan tehdidi ve Turk-Sovyet dostlugunu vurgulamaktadir. Fakat oncekine alternatif olup Sovyetlerin tehdidini yadsimasindan, Italyan tehdidini nispi olarak buyutmektedir. Bunun icin bu makalede basta olarak 'Italyan Tehdidini Onemseyenler'e karsi bazi tenkit noktalarini savunmak istiyorum. Turkiye 1930'lu yillarda "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" sloganin altinda dostca politikasi izlemektedir. Bu yuzden Akdeniz'de somurge politikasi izleyen Italya ile arasindaki iliskisi kotulesmistir. Aksine Turkiye Almanya'nin Sudet bolgesini ilhak etmesine kadar suren bazi haraketler ile Versailles duzenini yikmasina anlayis gosterip, Cekoslavakya Istilasi (1939.3.15) na da kaygsizca bakiyordu. Ama Alman-Roman Ticaret Antlasmasinin imzalanmasi (1939.3.23)ndan sonra, Turkiye Almanya'yi tehdid unsuru olarak degerledirmeye basIamistir. Turkiye'nin Londra Buyukelcisi Tevfik Rustu Aras'in Ingilizlere Turkiye, Yugoslavya ve Yunanistan'in Ingiliz-Italyan Akdeniz Anlasmasina katilacagini onermesi de bu var sayimi ispat etmektedir. 'Italyan Tehdidini Onemseyenler'in bas sebebi Arnavutluk Isgali (1939.4.7) dir. Ama bu olay sirasinda Turkiye tarafsiz kalacagini gostermistir. Yine, Maresal Fevzi Cakmak Bakanlar Kurulunda Italya'nin Bulgaristan'in cekimserligi ile Turkiye'yi istila planini terk ettigini ve ordusunu Habesistan'a gonderdigini bildirdi. Turkiye Italya'yi o kadar tehdid unsuru olarak gormuyordu. Bununla birlikte, Almanya Turkiye'nin Ingiltere'ye yaklasmasinin ana nedeni Arnavutluk Isgali kaynaklandigina inanip, bu olaydan sonra Alman Buyukelciligine atanmis olan von Papen Turk-Italyan munasebetini iyilestirmek icin cabalar harciyordu. Turkiye ise Almanya'nin durumunu yanlis anlamasindan istifade edip, Italyan tehdidini asiri olarak vurgulamasi ile Ingiltere'ye yanasmak zorunda kaldigini anlatmaktadir. Bunun icin Almanya'nin istegi uzerine Italya Turkiye'ye bir saldirmazligi teklifi vermisti. Ancak Turkiye bunu reddedip, Turk-Ingiliz Ortak Demecini yayinlamistir (1939.5.12). Alman-Italyan askeri ittifak muzakereleri ilerlememesine ragmen Ribbentorop ile Ciano arasindaki Milano gorusmesinde Italya bu Ittifak birdenbire onaylayip (1939.5.6-7), 'Celik Pakti' imzalamistir (1939.5.22). Bu Pakti imzalanmasin etkileyip simdiye kadar gozlemimizden kacmis olan unsurlardan Turk-Ingiliz muzakereleri surecinde ortaya cikip Mihver devletadamlarin kulaklarina geldigi haberlerin buyuk onem olusturdugu soylenebilir. Sonunda Italya onceden beli istedigi Akdeniz'deki Ingiltere'nin Ortak yerini kaybetmesini aciga vurmaktadir. Hem Almanya'dan hemde Ingiltere'den ayricalik verilmeye calisilan Italya'nin yanliz Almanlarin tarafina yonelmesinin nedenlerinden biri Turkiye'nin dis politikasi oldugunu soyliyebiliriz. Ikinci Dunya Savasi'nin patlamasindan ertesi gunu Italya butun dunya'ya karsi 'Nonbelligerenza(Savas disi)' Demeci'ni yayinladi. Buna ragmen Turkiye yine Italyan tehdidini vurgulamaya devam ediyordu. Donemin Turk dis politikasi sadece 'bekleme politikasi' degil, Ikinci Dunya Savas'nin esiginde uluslararasi munasebetlerinde onemli bir rol oynamaktadir. Turkiye'nin Italyan tehdidini vurgulmasinin gercek amaci Almanya'nin Balkan Yanmadasina inmesini engellemektir. Ancak bu amacini saklamistir. Turkiye Almanya'yi kisirmadan Ingiltere ile ittifaki etmeyi basarmistir.